সিস্টেমা ন্যাচারাই

সিস্টেমা ন্যাচারাই হচ্ছে বিখ্যাত সুইডিশ উদ্ভিত বিজ্ঞানী, প্রানীবিজ্ঞানী ক্যারোলাস লিনিয়াসের এর লেখা বহুল প্রসিদ্ধ গ্রন্থ। এর মূল বিষয়বস্তু হলো প্রাণী, উদ্ভিদ মিলে যে সৃষ্টি জগৎ তার শ্রেণিবিন্যাস। এই গ্রন্থ তিনি ‘লিনিয়ান ট্যাক্সোনমি’ বর্ণনা করেন যা এখন দ্বিপদ নামকরণ নামে পরিচিত। যদিও ২০০ বছর ধরে বাউহিন ভ্রাতৃদ্বয়, গ্যাসপার্ড এবং জোহান সমগোত্রীয় পদ্ধতি ব্যবহার করেছিলেন[২] তবে লিনিয়াসই একমাত্র ব্যক্তি যিনি তার গ্রন্থে আনুপূর্ব এ পদ্ধতির সুসমন্বিত ব্যবহার করেছেন।

সিস্টেমা ন্যাচারাই
Title page of the 1758 edition of Linnaeus's Systema Naturæ.[১]
লেখককার্ল লিনিয়াস
(কার্ল ভন লিনিয়াস)
দেশসুইডেন
বিষয়শ্রেণিবিন্যাসবিদ্যা
ধরনজৈবিক শ্রেণিবিন্যাস
প্রকাশনার তারিখ
১৭৩৫ (1735)
এলসি শ্রেণীQH43 .S21

১৭৩৫ খ্রিষ্টাব্দে গ্রন্থটির প্রথম সংস্করণ প্রকাশিত হয়। ব্যাপকভাবে উন্নত ও পরিপূর্ণ দশম সংস্করণ প্রকাশিত হয় ১৭৫৮ খ্রিষ্টাব্দে। এ সংস্করণই প্রাণী ও উদ্ভিদের দ্বিপদী বৈজ্ঞানিক নামকরণের প্রায়োগিক ভিত্তি। এ সংস্করণের প্রচ্ছদনাম রাখা হয় Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis ইংরেজীতে যার অর্থ "System of nature through the three kingdoms of nature, according to classes, orders, genera and species, with characters, differences, synonyms, places".[৩]। ১৭৬৬-১৭6৮ কালপর্বে লিনিয়াস গ্রন্থের বহুলাংশে পরিবর্ধিত দ্বাদশ সংস্করণ প্রকাশ করেন।[৪]

একনজরে সম্পাদনা

শ্রেণিবিন্যাস সম্পাদনা

লিনিয়াস তার ইমপেরিয়ান ন্যাচারাই এ তিনটি কিংডমে বিভক্ত করেনঃ Regnum Animale, Regnum Vegetabile and Regnum Lapideum । পাঁচটি ভাগে তিনি শ্রেনীবিন্যাস করেনঃ রাজ্য, শ্রেণী, বর্গ, গণ ও প্রজাতি। এই ভাবে সকল প্রাণী ও উদ্ভিদকে নামকরণ করার কারণে সহজে মনে রাখা যায়। এ কারণ্যে জীববিজ্ঞানে লিনিয়াসের অবদান অসামান্য।

সংস্করণ সম্পাদনা

Edition Location Year Complete bibliographical citation Links to online versions
1 লেইডেন 1735 Linnæus, C. 1735. Systema naturæ, sive regna tria naturæ systematice proposita per classes, ordines, genera, & species. – pp. [1–12]. Lugduni Batavorum. (Haak) Missouri Botanical Garden
2 স্টকহোম 1740 Linnæus, C. 1740. Systema naturæ in quo naturæ regna tria, secundum classes, ordines, genera, species, systematice proponuntur. Editio secunda, auctior. – pp. [1–2], 1–80. Stockholmiæ. (Kiesewetter) Google Books
3 জালে 1740 Lange, J. J. 1740. Caroli Linnaei systema natvrae, sive Regna tria natvrae systematice proposita per classes, ordines, genera et species. Caroli Linnaei Natur-Systema, oder die in ordentlichem Zusammenhange vorgetragene drey Reiche der Natur nach ihren Classen, Ordnungen, Geschlechtern und Arten, in die deutsche Sprache übersetzet und mit einer Vorrede herausgegeben von Johann Joachim Langen. – pp. [1–8], 1–70, [1]. Halle. (Gebauer) Bayerische Staatsbibliothek
4 প্যারিস 1744 Linnæus, C. 1744. Systema naturæ in quo proponuntur naturæ regna tria secundum classes, ordines, genera & species. Editio quarta ab auctore emendata & aucta. Accesserunt nomina Gallica. – pp. i–xxvi, [1], 1–108. Parisiis. (David.) Google Books
CSIC Madrid
5 জালে 1747 Agnethler, M. G. 1747. Caroli Linnæi systema natvræ in qvo natvræ regna tria, secvndvm classes, ordines, genera, species, systematice proponvntvr. Recvsvm et societatis, qvæ impensas contvlit, vsvi accommodatvm. Editio altera avctior et emendatior. – pp. 1–88. Halæ Magdebvrgicæ. Bayerische Staatsbibliothek
6 স্টকহোম 1748 Linnæus, C. 1748. Systema naturæ sistens regna tria naturæ, in classes et ordines, genera et species redacta tabulisque æneis illustrata. Editio sexta, emendata et aucta. – pp. [1–3], 1–224, [1–18], Tab. I–VIII. Stockholmiæ. (Kiesewetter) SUB Göttingen
7 লিপজিগ 1748 Linnæus, C. 1748. Systema naturæ sistens regna tria naturæ, in classes et ordines, genera et species redacta tabulisque æneis illustrata. Secundum sextam Stockholmiensem emendatam & auctam editionem. – pp. [A], [1–5], 1–224, [1–22], Tab. I–VIII. Lipsiae. (Kiesewetter) Bayerische Staatsbibliothek
8 স্টকহোম 1753 Haartman, J. J. 1753. Caroli Linnæi Indelning i Ö̈rt-Riket, efter Systema Naturae, på Swenska öfwersatt af Johan J. Haartman. – pp. [1–12], 1–136, [1–8]. Stockholm. (Salvius) Umeå UB
9 লেইডেন 1756 Linnæus, C. 1756. Systema naturæ sistens regna tria naturæ in classes et ordines, genera et species redacta, tabulisque æneis illustrata. Accedunt vocabula gallica. Editio multo auctior & emendatior. – pp. [1–7], 1–227, [1–19], Tab. I–VIII. Lugduni Batavorum. (Haak) New York Botanical Garden
Bayerische Staatsbibliothek
10,
Vol. 1
স্টকহোম 1758 Linnæus, C. 1758. Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima, reformata. – pp. [1–4], 1–824. Holmiæ. (Salvius) Bayerische Staatsbibliothek
SUB Göttingen
Missouri Botanical Garden
10,
Vol. 2
স্টকহোম 1759 Linnæus, C. 1759. Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus II. Editio decima, reformata. – pp. [1–4], 825–1384. Holmiæ. (Salvius) Missouri Botanical Garden
11,
Vol. 1
জালে 1760 Linnaeus, C. 1760. Systema natvrae per regna tria natvrae, secvndvm classes, ordines, genera, species, cvm characteribvs, differentiis, synonymis, locis. Tomvs I. Praefactvs est Ioannes Ioachimvs Langivs. Ad editionem decimam reformatam Holmiensem. – pp. [1–8], 1–824. Halae Magdebvrgicae. (Curt). (Linnæus 1758: p. 5 recorded probably this edition as from Leipzig 1762, "nil additum" = nothing added) New York Botanical Garden
(pp. [1–8], 1–338)
New York Botanical Garden
(pp. 339–824)
12,
Vol. 1,
part 1
স্টকহোম 1766 Linné, C. a 1766. Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio duodecima, reformata. – pp. 1–532. Holmiæ. (Salvius) SUB Göttingen
Bayerische Staatsbibliothek
12,
Vol. 1,
part 2
স্টকহোম 1767 Linné, C. a 1767. Systema naturæ, Tom. I. Pars II. Editio duodecima reformata. – pp. 533–1327, [1–37]. Holmiæ. (Salvius) SUB Göttingen
Bayerische Staatsbibliothek
12,
Vol. 2
স্টকহোম 1767 Linné, C. a 1767. Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus & differentiis. Tomus II. – pp. 1–735, [1–16], 1–142, [1–2]. Holmiæ. (Salvius)
12,
Vol. 3
স্টকহোম 1768 Linné, C. a 1768. Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus & differentiis. Tomus III. – pp. 1–236, [1–20], Tab. I–III. Holmiæ. (Salvius) SUB Göttingen
12a ("13"),
Vol. 1,
part. 1
ভিয়েনা 1767 Linné, C. a 1767. Systema naturæ per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima tertia, ad editionem duodecimam reformatam Holmiensem. – pp. 1–532. Vindobonae. (Trattnern) NCSU Libraries
Missouri Botanical Garden
Google Books
12a ("13"),
Vol. 1,
part 2
ভিয়েনা 1767 Linné, C. a [1767]. Systema naturæ. Tom. I. Pars II. – pp. [1–2], 1–1327, [1–37]. Vindobonae. (Trattnern) NCSU Libraries
Missouri Botanical Garden
Google Books
12a ("13"),
Vol. 2
ভিয়েনা 1770 Linné, C. a 1770. Systema natvrae per regna tria natvrae, secvndvm classes, ordines, genera, species cvm characteribvs, et differentiis. Tomvs II. Editio decima tertia, ad editionem duodecimam reformatam Holmiensem. – 1–736, [1–6]. Vindobonae. (Trattnern) NCSU Libraries
Missouri Botanical Garden
New York Botanical Garden
Google Books
12a ("13"),
Vol. 3
ভিয়েনা 1770 Linnaeus, C. 1770. Systema natvrae per regna tria natvrae, secvndvm classes, ordines, genera, species cvm characteribvs, et differentiis. Tomvs III. – 1–236, [1–19]. Vindobonae. (Trattnern) NCSU Libraries
Missouri Botanical Garden
Google Books
12b,
Vol. 1
গটিনজেন 1772 Beckmann, J. 1772. Caroli a Linné systema naturae ex editione duodecima in epitomen redactum et praelectionibus academicis accommodatum a Iohanne Beckmanno. Tomus I. Regnum Animale. – pp. [1–5], 1–240, [1–10]. Gottingae. (Vandenhoeck) NCSU Libraries
12b,
Vol. 2
গটিনজেন 1772 Beckmann, J. 1772. Caroli a Linné systema naturae ex editione duodecima in epitomen redactum et praelectionibus academicis accommodatum a Iohanne Beckmanno. Tomus II. Regnum Vegetabile. – pp. 1–356, [1–32]. Gottingae. (Vandenhoeck) NCSU Libraries
13,
Vol. 1,
part 1
লিপজিগ 1788 Gmelin, J. F. 1788. Caroli a Linné systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima tertia, aucta, reformata. – pp. [1–12], 1–500. Lipsiae. (Beer) Missouri Botanical Garden
NCSU Libraries
13,
Vol. 1,
part 2
লিপজিগ [1789] Gmelin, J. F. [1789]. Caroli a Linné, systema naturae. Tom. I. Pars II. – pp. 501–1032. Lipsiae. (Beer) Missouri Botanical Garden
NCSU Libraries
13,
Vol. 1,
part 3
লিপজিগ [1789] Gmelin, J. F. [1789]. Caroli a Linné, systema naturae. Tom. I. Pars III. – pp. 1033–1516. Lipsiae. (Beer) Missouri Botanical Garden
NCSU Libraries
13,
Vol. 1,
part 4
লিপজিগ [1790] Gmelin, J. F. [1790]. Caroli a Linné, systema naturae. Tom. I. Pars IV. – pp. 1517–2224. Lipsiae. (Beer) Missouri Botanical Garden
NCSU Libraries
13,
Vol. 1,
part 5
লিপজিগ [1790] Gmelin, J. F. [1790]. Caroli a Linné, systema naturae. Tom. I. Pars V. – pp. 2225–3020. Lipsiae. (Beer) Missouri Botanical Garden
NCSU Libraries
13,
Vol. 1,
part 6
লিপজিগ [1791] Gmelin, J. F. [1791]. Caroli a Linné, systema naturae. Tom. I. Pars VI. – pp. 3021–3910. Lipsiae. (Beer) Missouri Botanical Garden
NCSU Libraries
১৩,
Vol. 1,
part 7
লিপজিগ [১৭৯২] Gmelin, J. F. [1792]. Caroli a Linné, systema naturae. Tom. I. Pars VII. – pp. [1], 3911–4120. Lipsiae. (Beer) Missouri Botanical Garden
১৩,
Vol. 2,
প্রথম খন্ড
লিপজিগ ১৭৯১ Gmelin, J. F. 1791. Caroli a Linné systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus et differentiis. Tomus II. Editio decima tertia, aucta, reformata. – pp. [1], I–XL, 1–884. Lipsiae. (Beer) Missouri Botanical Garden
NCSU Libraries
Bayerische Staatsbibliothek
১৩,
Vol. 2,
দ্বিতীয় খন্ড
লিপজিগ [১৭৯১]? Caroli a Linné, systema naturae. Tom. II. Pars II. – pp. [1], 885–1661, [1]. Lipsiae. (Beer) Missouri Botanical Garden
Bayerische Staatsbibliothek
১৩,
Vol. 3
লিপজিগ ১৭৯৩ Gmelin, J. F. 1793. Caroli a Linné (...) systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus et differentiis. Tomus III. Editio decima tertia, aucta, reformata. – pp. 1–476. Lipsiae. (Beer) Missouri Botanical Garden
NCSU Libraries
Bayerische Staatsbibliothek

তথ্যসূত্র সম্পাদনা

  1. Linnaeus, Carolus (১৭৫৮)। Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis (Latin ভাষায়) (10th সংস্করণ)। Stockholm: Laurentius Salvius। 
  2. Windelspecht (2002), p. 28.
  3. Gordh, Gordon; Beardsley, John W. (১৯৯৯)। "Taxonomy and biological control"। Bellows, T. S.; Fisher, T. W.। Handbook of Biological Control: Principles and Applications of Biological ControlAcademic Press। পৃষ্ঠা 45–55। আইএসবিএন 978-0-12-257305-7 
  4. Systema Naturae

বই সম্পাদনা

বহিঃসংযোগ সম্পাদনা