উপদেশবর্গ বা সেম্স-স্দে (তিব্বতি: སེམས་སྡེওয়াইলি: sems sde) তিব্বতী বৌদ্ধধর্মের র্ন্যিং মা ধর্মসম্প্রদায়ের নয়টি যানের অন্তর্তন্ত্রযান নামক শেষ তিনটি যানের অন্তিম যান অতিযোগ তত্ত্বের তিনটি বিভাগের মধ্যে একটি।

ইতিহাস সম্পাদনা

প্রহেবজ্র হতে প্রাপ্ত অতিযোগ তত্ত্বকে মঞ্জুশ্রীমিত্র চিত্তবর্গ, অভ্যন্তরবর্গ এবং উপদেশবর্গ এই তিন ভাগে বিভক্ত করেন। [১] মঞ্জুশ্রীমিত্রের শিষ্য শ্রী সিংহের মাধ্যমে এই তত্ত্ব বৈ-রো-ত্সা-নাবিমলমিত্র লাভ করেন। বিমলমিত্র অষ্টম শতাব্দীতে অতিযোগ তত্ত্বের উপদেশবর্গ শিক্ষাকে তিব্বত নিয়ে যান। [n ১]

তন্ত্র সম্পাদনা

চিত্তবর্গ নিম্নলিখিত আঠারোটি তন্ত্র নিয়ে গঠিত। এর মধ্যে প্রথম পাঁচটি বৈ-রো-ত্সা-না ও পরের তেরটি বিমলমিত্র রচনা করেন। কুলয়রাজতন্ত্র এই আঠারোটি তন্ত্রের মূল তন্ত্র।

  1. রিগ-পা'ই-খু-ব্যুং (তিব্বতি: རིག་པའི་ཁུ་བྱུགওয়াইলি: rig pa'i khu byug)
  2. র্ত্সাল-ছেন-স্প্রুগ-পা (তিব্বতি: རྩལ་ཆེན་སྤྲུག་པওয়াইলি: rtsal chen sprug pa)
  3. খ্যুং-ছেন-ল্দিং-বা (তিব্বতি: ཁྱུང་ཆེན་ལྡིང་བওয়াইলি: khyung chen lding ba)
  4. র্দো-লা-গ্সের-ঝুন (তিব্বতি: རྡོ་ལ་གསེར་ཞུནওয়াইলি: rdo la gser zhun)
  5. মি-নুব-র্গ্যাল-ম্ত্শান-নাম-ম্খা'-ছে (তিব্বতি: མི་ནུབ་རྒྱལ་མཚན་ནམ་མཁའ་ ནམ་མཁའ་ཆེ་ওয়াইলি: mi nub rgyal mtshan nam mkha' che)
  6. র্ত্সে-মো-ব্যুং-র্গ্যাল (তিব্বতি: རྩེ་མོ་བྱུང་རྒྱལওয়াইলি: rtse mo byung rgyal)
  7. র্নাম-মখা'ই-র্গ্যাল-পো (তিব্বতি: རྣམ་ མཁའི་རྒྱལ་ རྒྱལ་པོওয়াইলি: rnam mkha'i rgyal po)
  8. ব্দে-বা-'ফ্রুল-ব্কোদ (তিব্বতি: བདེ་བ་འཕྲུལ་བཀོདওয়াইলি: bde ba 'phrul bkod)
  9. র্দ্জোগ্স-পা-স্প্যি-ছিংস (তিব্বতি: རྫོགས་པ་སྤྱི་ཆིངསওয়াইলি: rdzogs pa spyi chings)
  10. ব্যাং-ছুব-সেম্স-তিগ (তিব্বতি: བྱང་ཆུབ་སེམས་ཏིགওয়াইলি: byang chub sems tig)
  11. ব্দে-বা-রাব-'ব্যাম্স (তিব্বতি: བདེ་བ་རབ་འབྱམསওয়াইলি: bde ba rab 'byams)
  12. স্রোগ-গি-'খোর-লো (তিব্বতি: སྲོག་གི་འཁོར་ལওয়াইলি: srog gi 'khor lo)
  13. থিগ-লে-দ্রুগ-পা (ওয়াইলি: thig le drug pa)
  14. র্দ্জোগ্স-পা-স্প্যি-স্প্যোদ (তিব্বতি: རྫོགས་པ་སྤྱི་སྤྱོདওয়াইলি: rdzogs pa spyi spyod)
  15. য়িদ-ব্ঝিন-নোর-বু (তিব্বতি: ཡིད་བཞིན་ནོར་བུওয়াইলি: yid bzhin nor bu)
  16. কুন-তু-রিগ-পা (তিব্বতি: ཀུན་ཏུ་རིག་པওয়াইলি: kun tu rig pa)
  17. র্জে-ব্ত্সান-দাম-পা (তিব্বতি: རྗེ་བཙན་དམ་པ་ওয়াইলি: rje btsan dam pa)
  18. স্গোম-পা-দোন-গ্রুব (তিব্বতি: སྒོམ་པ་དོན་གྲུབওয়াইলি: sgom pa don grub)

পাদটীকা সম্পাদনা

  1. The earliest revelations of the Great Perfection are those said to have been disseminated in Tibet in the latter half of the eighth century, and which retroactively were classified as the Mind Series to distinguish them from later developments. They begin with a collection of quite short texts known as The Eighteen Texts of the Mind Series, and then subsequently proliferate into a large family of texts spawned by the original collection’s expansion, modification, and so forth, culminating in a series of texts centered on The All-Creating King (Kun byed rgyal po). Most of the resultant sub-divisions of the Mind Series rubric have names based upon geographical regions, clans, or individual founders. Padmasambhava (eighth century) does not figure prominently – if at all – in these early Great Perfection traditions; rather, Śrīsiṁha (eighth century), Dga’ rab rdo rje (seventh century?), and Vimalamitra (eighth-ninth century) are the main Indian figures cited as involved in their authorship, redaction, transmission, and translation[২]

তথ্যসূত্র সম্পাদনা

  1. http://www.bhutanvisit.com/Buddhism/nyingmapa.html ওয়েব্যাক মেশিনে আর্কাইভকৃত ১৪ জুন ২০১২ তারিখে accessed: 1 February 2007
  2. Germano, David (2005). The Funerary Transformation of the Great Perfection (Rdzogs chen). JIATS, no. 1 (October 2005): 12. Source: [১] (accessed: January 15, 2008) p.12

আরো পড়ুন সম্পাদনা